ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ

ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΡΜΟΓΕΣ _ ΤΟ ΔΩΡΟ

Υπεύθυνος μαθήματος:  Ζήσης Κοτιώνης, Καθηγητής ΤΑΜ, ΠΘ

Επικουρική διδασκαλία: Ελίνα Λέτσιου, Αρχιτέκτων, Υποψ. Διδάκτωρ Π.Θ.

Συνεργάτες: Ευθυμία Δημητρακοπούλου, Υποψ. Διδάκτωρ Π.Θ. Ιωάννα Σωτηρίου, Αρχιτέκτων ΠΘ, Msc. Berkeley, California, ΗΠΑ

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Στόχος του μαθήματος είναι η διευρυμένη κατανόηση του οικιακού χώρου –της τοπολογίας του νοικοκυριού- ως μια διαδικασία παραγωγής της σύγχρονης υποκειμενικότητας, υπό τους όρους της αλληλοσυσχέτισης, της αλληλεξάρτησης και της συμπερίληψης. Οι φοιτήτριες/ες αναμένεται:

• να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη και να εμβαθύνουν σε σύγχρονες θεωρητικές έννοιες του Νέου Υλισμού και του Οικοφεμινισμού
• να κατανοήσουν την ιδέα ότι το “σώμα” αναφέρεται όχι μόνο στο ανθρώπινο, αλλά και στις συμπαγείς αλληλοσυνδέσεις του με πολλαπλές φύσεις
• να διερευνήσουν τις κοινωνικο-οικονομικές, πολιτιστικές και πολιτικές διεργασίες που αποτελούν την υποδομή της υλικής συγκρότησης του οικιακού χώρου
• να κατανοήσουν το νοικοκυριό ως ένα “σύστημα” μέσω του οποίου η πρακτική της διαμονής αναδύεται ως πρακτική φροντίδας και επιδιόρθωσης
• να αναπτύξουν σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία που θα προβάλλουν τις λιγότερο ορατές, βασισμένες σε διαδικασίες (process-based) υλικότητες και κλίμακες του νοικοκυριού, που συμπλέκονται στην παραγωγή του αρχιτεκτονικού χώρου.

Οι συντελεστές που θα ερευνηθούν επί τόπου είναι: Τα ανθρώπινα υποκείμενα, τα υλικά αντικείμενα και η δράση που καθιστά τους συντελεστές ενεργούς στον οικιακό τους χώρο. Η αφήγηση της έρευνας θα είναι ένα είδος βιογράφησης προσώπων και πραγμάτων.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Εκλαμβάνουμε την  κατοικία ως ένα είδος εργαστηρίου που παράγει και αναπαράγει τις σχέσεις, την τροφή, την ίδια τη ζωή. Με αυτή την έννοια η κατοικία είναι ένα διευρυμένο νοικοκυριό.

Το νοικοκυριό είναι ένα σύστημα συνδέσεων και αλληλεξαρτήσεων μεταξύ πολλαπλών παραμέτρων: της εγκατάστασης, της ιδιοκτησίας, του φύλου, της επιθυμίας, της εργασίας, του ιδιωτικού. Συγκροτεί την υλική και συσσωματωμένη πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία μέχρι σήμερα συναρθρώνεται εντός ενός κατασκευασμένου, παγιωμένου κανονιστικού πλαισίου. Ταυτόχρονα, η ιδέα του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, και τι σημαίνει η ανθρώπινη διαμονή, έχει διευρυνθεί σχεδόν πέρα από τη φαντασία, από την τέχνη, την ανθρωπολογία, την αρχιτεκτονική. Στο τρέχον εργαστήριο μας ενδιαφέρει το υποκείμενο και το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, όχι με την ψυχρή αντικειμενική ματιά μιας κάποιας επιστήμης, αλλά με τη θερμή ματιά μιας αγωνίας για την φροντίδα που συντηρεί και ταυτόχρονα αλλάζει τα υποκείμενα μέσα στο χώρο τους σε μια βιώσιμη και δίκαιη συνθήκη συμβίωσης όλων των παραγόντων της ζωής.

Η έννοια του νοικοκυριού ενσωματώνει και ταυτόχρονα ενσωματώνεται σε πολλαπλές κλίμακες (micro-/macro-, τοπικό/παγκόσμιο). Μπορούμε να ανιχνεύσουμε καθημερινές οικιακές πρακτικές που συνυφαίνουν διαφορετικές κλίμακες; Που συνδέουν τον οικιακό-ιδιωτικό-ψηφιακό με το δημόσιο χώρο;

Το υλικό περιβάλλον μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται οι καθημερινές πρακτικές, είναι πάντοτε θεσμοθετημένο με βάση κοινωνικά κανονιστικά πρότυπα συμπεριφοράς και τα αντικείμενα αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας. Μπορούμε να αναλύσουμε τη δράση των υποκειμένων αλλά και των αντικειμένων-δραστών στην καθημερινή τους ζωή, ανιχνεύοντας τις συνδέσεις του μικρόκοσμου του νοικοκυριού με τις δυνάμεις που δρουν στο επίπεδο της παγκόσμιας τάξης και της δικτύωσης των πραγμάτων; Πώς τίθεται εδώ το ερώτημα της συμβίωσης και της φροντίδας μέσα στην κοινότητα του νοικοκυριού, μέσα από μια προσέγγιση χειραφέτησης όλων των συντελεστών της διαμονής;

Τα καθημερινά οικιακά πράγματα που μας περιβάλλουν, επαληθεύουν συνεχώς τη γειτνίαση και αλληλεξάρτηση της οικιακής σφαίρας και της παγκόσμιας.  Είτε πρόκειται για ένα αγαθό, όπως το γάλα, είτε για ένα χρηστικό μαγειρικό σκεύος, η μελέτη των πραγμάτων και της γενεαλογίας τους μας προτρέπει σε ερωτήματα σχετικά με τη σύνδεσή τους με τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης και τα κοινωνικά κανονιστικά πρότυπα διαμονής μας στον πλανήτη.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Κατευθυνόμενες/οι πέρα από τα «τακτοποιημένα» θεμέλια του σημερινού τρόπου ζωής, στο εργαστήριο των “Πρακτικών Διαμονής” τίθενται δύο μεγάλα, αλληλοσυσχετιζόμενα ερωτήματα:

1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ.

Ποιοί/ές είναι οι κάτοικοι, πώς διαμένουν, πώς συγκροτούνται οι διυποκειμενικές και οι “δι-αντικειμενικές” σχέσεις στο δίκτυο των πραγμάτων και των σωμάτων του σπιτιού μέσα από την εργασία, την ψυχαγωγία, την ανάπαυση, την απόλαυση, τον μεταβολισμό; Το ερώτημα “ποιά διαμένει και πώς διαμένει” είναι ένα ερώτημα συγκρότησης βιογραφίας των υποκειμένων αλλά και βιογραφίας των αντικειμένων του νοικοκυριού. Στα πλαίσια του εργαστηρίου ζητείται η εμπλοκή από μεριάς των φοιτητριών-ών στη ζωή κάποιων άλλων μέσα στο νοικοκυριό τους και η καταγραφή αυτής της διαμονής  ως ένα είδος  βιογραφίας της διαμονής, όπου πρωταγωνιστούν οι κάτοικοι και εξ’ ίσου πρωταγωνιστούν τα πράγματα που αλληλεπιδρούν. Οι φοιτητές/τριες θα εντοπίσουν υποκείμενα και τη δράση τους στον οικιακό τους χώρο που όλο και περισσότερο είναι ταυτόχρονα και  εργασιακός χώρος, πεδίο συνδέσεων και παραγωγής. Θα συνομιλήσουν μαζί τους, θα μοιραστούν το βίωμα της διαμονής και θα κατασκευάσουν με ένα βίντεο την “βιογραφία της διαμονής”.                                           

2. ΣΥΝΑΡΜΟΓΕΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ: ΤΟ ΔΩΡΟ.

Πώς μπορούμε να φανταστούμε καθημερινές πρακτικές διαμονής, υπερβαίνοντας τα ιστορικά κατασκευασμένα όρια μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, φύσης και πολιτισμού, πραγματικού και ψηφιακού, ανθρώπινου και μη-ανθρώπινου; Στη δεύτερη φάση το εργαστήριο προχωρά στη έρευνα της επιτελεστικότητας των αντικειμένων του νοικοκυριού σε σχέση με τα δρώντα υποκείμενα στην κατεύθυνση να σχεδιαστούν, να επισκευαστούν, να τροποποιηθούν ή να κατασκευαστούν εκ νέου σκεύη, αντικείμενα, ή έπιπλα του νοικοκυριού, τα οποία επιπροστίθενται στη ζωή των κατοίκων που έχουν ήδη “βιογραφηθεί”. Αφού αυτή θα είναι μια προσπάθεια συμβολής των φοιτητών του εργαστηρίου στη ζωή των βιογραφούμενω κατοίκων, μπορεί η κίνηση αυτή πρόσθεσης κάποιου πράγματος στο υπάρχον νοικοκυριό να εκληφθεί ως χειρονομία απόδοσης ενός ΔΩΡΟΥ στο σπίτι, σε ανταπόδοση της προσφοράς του/της κατοίκου να συνομιλήσει και να εμπλουτίσει την συλλογική εμπειρία του εργαστηρίου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bittner, R. and Krasny, E. (2016). In Reserve: The Household!, Historic Models and Contemporary Positions from the Bauhaus”, Edition Bauhaus 49, Germany: Bauhaus Dessau Foundation and Spector Books.

Bourdieu, P. (2006). Η Αίσθηση της πρακτικής, μτφ. Παραδέλλης, Θ., Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια.

Braidotti, R. (2014) Νομαδικά Υποκείμενα. Ενσωματότητα και έμφυλη διαφορά στη σύγχρονη φεμινιστική θεωρία. Αθήνα: ΝΗΣΟΣ.

Fitz A., Krasny E. & Architekturzentrum Wien. (2019). Critical care: architecture and urbanism for a broken planet. MIT Press.

Haraway, D. (2014) Ανθρωποειδή Κυβόργια Και Γυναίκες. Η επανεπινόηση της φύσης. Μετφ. Μαρκέτου, Π., Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια.

Hodder, I. (2014). Συνύφανση. Μια αρχαιολογία των σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και πραγμάτων.μετφ. Κούρκουλος, Ν. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Κοτιώνης,Z. (2018) Ο Αναξίμανδρος στη Φουκουσίμα. Αθήνα:Εκδ. Καστανιώτη.

Latour, B. (2000). Ουδέποτε υπήρξαμε μοντέρνοι. Δοκίμιο συμμετρικής ανθρωπολογίας. Μετφ. Τερζάκης, Φ. Αθήνα: Εκδ. Σύναλμα.

 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ –ΕΑΡΙΝΟ 2023