ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ

ΚΟΤΙΩΝΗΣ ΖΗΣΗΣ

Περιγραφή

EΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2025 | ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ

“Το Τέρρας της Κάρλας”

Διδάσκοντες:

Ζήσης Κοτιώνης, Καθηγητής ΠΘ.

Επικουρική Διδασκαλία: Ιωάννα Σωτηρίου, υποψ. διδάκτωρ ΠΘ

Διεξαγωγή Μαθήματος:

Δευτέρα 2μ.μ. Αίθουσα Γ

Το Τέρρας της Κάρλας

Οι λίμνες είναι σύνθετες φυσικές και πολιτισμικές οντότητες που συχνά ένα μυθολογικό τέρας συνοδεύει τις αφηγήσεις τους. Έτσι συμβαίνει και με τη λίμνη Κάρλα και το μυθικό τέρας της με το όνομα Ήταυρος, μια φαντασιακή οντότητα ζωική ή γεωλογική. Στην έρευνα του μαθήματος για την λίμνη Κάρλα το υπό αναζήτησή τέρας είναι μια αβέβαιη και ξαφνιαστική οντότητα, μία έκφραση υπερ-αντικειμένου όπως το κλίμα και οι απρόβλεπτες εκφάνσεις του (βλ. καιρικά συμβάντα Elias και Daniel). Αποτέλεσμα αυτών των εξαιρετικών κλιματικών συμβάντων ήταν η υπερπλήρωση της λίμνης με νερό και η προσωρινή επαναφορά της, τον Οκτώβριο του 2023 στη εκτεταμένη, αρχική της μορφή. Αυτή η γεωλογική ανατροπή μας ωθεί να ονομάσουμε την εξωτική δύναμη της λίμνης “Τέρρας”, από τη λέξη “terra” που σημαίνει τη γή και το “τέρας” που σηματοδοτεί την ριζικά ανοίκεια έκφραση των φαινομένων της Γης στα ακραία κλιματικά φαινόμενα.

Το Αβέβαιο Αντικείμενο

Οι εδαφικές επικράτειες (territories), όπως είναι το Τέρρας της Κάρλας, δεν είναι στατικές· είναι διαποτισμένες με διαστάσεις που μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου, επηρεασμένες από κλιματικές, γεωλογικές, πολιτιστικές, πολιτικές και τυχαίες μεταβολές. Παρ’όλα αυτά, τα ανερχόμενα συστήματα Γεωχωρικής - και γενικής- Τεχνητής Νοημοσύνης (GeoAI και AI) συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να αποτυπώσουν αυτή τη ρευστότητα (Scheider & Richter, 2022). Σε αυτό το πλαίσιο, προκύπτουν κρίσιμα ερωτήματα: Ποιες φωνές εκπροσωπούνται μέσα σε έναν μηχανισμό αυτόματης καταγραφής και επεξεργασίας χωρικών δεδομένων, όπως η GeoAI, για τις εδαφικές επικράτειες; Πώς κατανοούνται οι χωρικές ταυτότητες που βρίσκονται σε συνεχή μεταμόρφωση; Και πόσος χώρος αφήνεται για τη μελέτη και εξέλιξη της ενδεχομενικότητας μιας εδαφικής επικράτειας, όπως είναι η λίμνη Κάρλα και η ευρύτερη περιοχή της;

Θέμα

Με έναρξη τις παραπάνω προβληματικές, το φετινό εργαστήριο των “Πρακτικών Διαμονής” επικεντρώνεται στη διερεύνηση της έννοιας της αβεβαιότητας και της ενδεχομενικότητας, όχι μόνο ως φιλοσοφικά ζητήματα, αλλά και ως πρακτικές προσεγγίσεις για την αναπαράσταση του περιβάλλοντος, μέσα από λανθάνουσες και αφανείς προοπτικές. Συγκεκριμένα, με σημείο αναφοράς τη λίμνη Κάρλα, ένα τοπίο που αντιστέκεται σε σαφείς ορισμούς και στη σταθερή ταυτότητα, οι φοιτητές/τριες θα κληθούν να μελετήσουν τα διάφορα υποκείμενα που συγκροτούν το αφήγημα του Τέρρατος της Κάρλας. Μέσα από πρακτικές συλλογής δεδομένων πεδίου, αποτύπωσης και πειραματισμού, το εργαστήριο θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός αρχείου “δραστών” (actants) και “υποθετικών χαρτών” (speculative maps).

Σκοπός

Ο στόχος του εργαστηριακού μαθήματος είναι διττός: αφενός, η κατανόηση μιας οικολογικής νοημοσύνης που αναδύεται από το τοπίο και τα υποκείμενα που το συγκροτούν· αφετέρου, η εξερεύνηση του ρόλου του αρχιτέκτονα ως ερευνητή και σχεδιαστή ενδεχομενικοτήτων. Αντίστοιχα, οι φοιτητές/τριες καλούνται να αναπτύξουν μια θεωρητική έρευνα και έρευνα πεδίου σε τοποειδικά περιβαλλοντικά ζητήματα σε συνθήκες κρίσης, και από την άλλη να οργανώσουν την έρευνα τους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, παράγοντας ένα εκθεσιακό περιβάλλον για την παρουσίαση της έρευνας τους. Συνεπώς, από τη μία ζητείται η έρευνα με εργαλεία της αρχιτεκτονικής (περιγραφή, τεκμηρίωση, αναπαράσταση) και από την άλλη ζητείται η ανάπτυξη μιας επιμελητικής λογικής για την παρουσίαση του ατομικού και του συλλογικού έργου στην μορφή ενός εκθεσιακού συμβάντος. Το ερώτημα είναι πώς η εργασία καταγραφής, τεκμηρίωσης, συλλογής, αναπαράστασης οδηγείται, μέσα από επιμελητικές πρακτικές, στην παρουσίαση αυτής της εργασίας και της συλλογής με τους όρους που θέτει ένας πραγματικός εκθεσιακός χώρος σε ένα Μουσείο.

Δομή Μαθήματος

Φάση Ι : Actant

Οι φοιτητές/τριες καλούνται να επιλέξουν μια οντότητα (actor / actant) από την οικολογία της λίμνης και να ερευνήσουν πώς αυτή αντιλαμβάνεται, επενεργεί και επηρεάζεται από το περιβάλλον της, συλλέγοντας δεδομένα από το πεδίο (φωτογραφίες, ήχους, σημειώσεις, σκίτσα, υλικά, αντικείμενα). Σε αυτό το πρώτο στάδιο, οι φοιτητές/τριες θα δημιουργήσουν ένα μικρό βίντεο στο οποίο θα παρουσιάζουν το υποκείμενό τους. Ταυτόχρονα θα φροντίσουν για τον εντοπισμένο δράστη τους και θα σκεφτούν τον τρόπο που θα εμφανιστεί σε μια συλλογή-έκθεση, μαζί με τους άλλους.

Φάση ΙΙ : Μικρο-Εγχειρίδιο

Στη δεύτερη φάση, οι φοιτητές/τριες θα κληθούν να σχεδιάσουν την λογική του χάρτη τους μέσα από τη δημιουργία ενός “κώδικα ανάγνωσης” (υπόμνημα) ο οποίος θα περιγράφει τη δομή και τη λειτουργία του υποθετικού τους χάρτη. Καθόλη τη διάρκεια του εξαμήνου και παράλληλα με τη Φάση Ι και ΙΙ, η πορεία της έρευνας-σχεδιασμού θα τεκμηριώνεται συστηματικά σε ένα προσωπικό ημερολόγιο (journal) το οποίο και θα βρίσκεται στο επίκεντρο των διορθώσεων και συζητήσεων του εργαστηρίου.

Φάση ΙΙΙ: Χάρτης

Στο τελικό στάδιο του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες θα χρησιμοποιήσουν το συλλεχθέν υλικό για να αναπτύξουν υποθετικούς χάρτες που επικοινωνούν την προοπτική της οντότητάς τους, ως "η φωνή" πλέον αυτών των οντοτήτων. Αναμένεται οι χάρτες να είναι πολυμεσικοί και να ξεφεύγουν των δισδιάστατων αναπαραστάσεων της παραδοσιακής χαρτογραφίας. Στο τέλος του εργαστηρίου τα journals, τα βίντεο και οι χάρτες θα συγκροτήσουν το “Αβέβαιο Αρχείο της Κάρλας” το οποίο και θα εκτεθεί μετά το πέρας του μαθήματος. Η έκθεση του υλικού που παράχθηκε είναι από την αρχή ως το τέλος του μαθήματος βασικό ζητούμενο. Πέρα από την προσωπική συνεισφορά του καθενός, το μάθημα θα παράξει ένα ενιαίο, συλλογικό, εκθεσιακό πρότζεκτ.

Παράλληλοι Στόχοι

Εξοικείωση με βασικές θεωρητικές έννοιες
Οι φοιτητές θα εκτεθούν σε κείμενα και γραπτά γύρω από την οικολογική σκέψη, με έμφαση στη Donna Haraway και τον Bruno Latour. Θα εξοικειωθούν με έννοιες όπως η θεωρία των δικτύων δράσης (Actor-Network Theory), η αντικειμενοστρεφής οντολογία (Object-Oriented Ontology) και η εντοπισμένη γνώση (Situated Knowledge).

Απόκτηση δεξιοτήτων συλλογής δεδομένων
Οι φοιτητές θα κατανοήσουν ότι τα δεδομένα μπορούν να έχουν πολλές μορφές – οπτικά δεδομένα, υλικά δεδομένα, σημειώσεις κ.λπ. Θα μάθουν πώς η έρευνα στο πεδίο αποτελεί μια αυτόνομη διαδικασία, όχι απαραίτητα συνδεδεμένη με την υλοποίηση σχεδιαστικού έργου, αλλά ως μηχανισμός αφαίρεσης (abstraction) και κατανόησης του τοπίου.

Πειραματισμός με διαφορετικά μέσα
Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να πειραματιστούν με το μέσο που τους ενδιαφέρει και να εξελίξουν τις ικανότητές τους σε αυτό το πλαίσιο, με κεντρικό αντικείμενο τον χάρτη. Ο χάρτης θα αντιμετωπίζεται ως ένα αντικείμενο που κωδικοποιεί την πραγματικότητα μέσω ενός συστήματος (code), το οποίο συνοδεύεται από έναν "οδηγό" ή υπόμνημα για την αποκωδικοποίησή του.

Κατανόηση πολυπρισματικών προσεγγίσεων
Μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας του χάρτη, οι φοιτητές θα κληθούν να μελετήσουν διαφορετικές προοπτικές και κατανοήσεις του τοπίου που ξεπερνούν την ανθρώπινη αντίληψη, εστιάζοντας σε θεωρίες όπως η θεωρία των δικτύων δράσης (ANT).