ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Σε αυτή την ενότητα, η οποία ολοκληρώνεται στη διάρκεια δυο διαλέξεων, παρουσιάζονται οι βασικότεροι σταθμοί στην πορεία συγκρότησης των Επιστημών της Αγωγής ως αυτόνομο επιστημονικό πεδίο. Με σημείο αναφοράς το ερώτημα "εμπειρική, ερμηνευτική ή κριτική επιστήμη" αναλύονται οι θεμελιώδεις θέσεις και αντιθέσεις του εμπειρικού, του ερμηνευτικού και του κριτικού παραδείγματος, με στόχο να κατανοηθεί ο λόγος των Επιστημών της Αγωγής ως ένα πολύμορφο και συγκρουσιακό επιστημολογικό πεδίο.

Σε αυτή την ενότητα - διάρκειας μιας διάλεξης - παρουσιάζεται αναλυτικά η συγκρότηση της ερμηνευτικής προσέγγισης στο χώρο της Παιδαγωγικής. Στόχος είναι να γίνουν κατανοητά από την πλευρά των φοιτητριών και φοιτητών: (α) η επιχειρηματολογία του Dilthey για τον "χαρακτήρα" των επιστημών οι οποίες ασχολούνται με τη διερεύνηση του κοινωνικού κόσμου, (β) η επιχειρηματολογία αναφορικά με τον πολιτισμικό χαρακτήρα του σχολείου, της αγωγής και της διδασκαλίας και (γ) η έννοια της παιδαγωγικής σχέσης ως πλαίσιο πραγμάτωσης της αγωγής.

Η Εμπειρική Παιδαγωγική παρουσιάζεται στον αντίποδα της Ερμηνευτικής Παιδαγωγικής. Αναλύεται η έννοια "αξιακή ουδετερότητα" και οι ιδεολογικές της συμπαραδηλώσεις. Με αναφορά σε παραδείγματα εμπειρικών ερευνών παρουσιάζεται λεπτομερώς το "πνεύμα" της εμπειρικής προσέγγισης στην Παιδαγωγική και ανδεικνύονται έτσι, λαμβάνοντας υπόψη και τις βασικές θέσεις του Κριτικού Ορθολογισμού, οι δυνατότητες και οι περιορισμοί αυτής και σε σύγκριση με την Ερμηνευτική Παιδαγωγική.

Η Κριτική Παιδαγωγική παρουσιάζεται ως ο "τρίτος πόλος" στο χώρο των Επιστημών της Αγωγής. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην επιστημολογική της προέλευση, την Κριτική Θεωρία. Αναδεικνύεται έτσι το πλέγμα των σχέσεων και των διαμεσολαβήσεεων μεταξύ κοινωνίας και σχολείου και τυγχάνουν ιδιαίτερης μνείας ζητήματα αναπαραγωγής κοινωνικών ανισοτήτων μέσω του σχολείου και της εκπαίδευσης. Καθίστανται έτσι ορατοί και κατανοητοί οι περιορισμοί των προηγούμενων δυο θεωρήσεων σε σχέση με την ανάγκη ανάλυσης και κατανόησης σειράς αρνητικών επιπτώσεων της παρεχόμενης εκπαίδευσης στο ζήτημα της άμβλυνσης των σχολικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Περαιτέρω, ο ρόλος του εκπαιδευτικού προσεγγίζεται από μια ευρύτερη οπτική σε σχέση με αυτή που ενσωματώνει η έννοια της παιδαγωγικής σχέσης, εστιάζοντας έτσι και στο μετασχηματιστικό δυναμικό της διδασκαλίας.

Σε αυτή την ενότητα επιχειρείται, εν είδη επανάληψης, η συγκεκριμενοποίηση και η πληρέστερη κατανόηση κεντρικών θέσεων της Κριτικής Παιδαγωγικής στο παράδειγμα της Κριτικής -Εποικοδομητικής Παιδαγωγικής του Klafki. Η παρουσίαση εστιάζει κυρίως στην ανάλυση της έννοιας "Παιδεία" στα βασικά συστατικά της στοιχεία: ικανότητα αυτοδιάθεσης, ικανότητα κοινωνικής συμμετοχής, ικανότητα αλληλεγγύης. Τέλος, εξηγείται η πρόταση του Klafki για τη χρήση μιας μεθοδολογικής προσέγγισης στην Παιδαγωγική, η οποία συνθέτει στοιχεία της εμπειρικής, της ερμηνευτικής και της κριτικής προσέγγισης.

Η ενότητα - διάρκειας τριών διαλέξεων - έχει ως βασικό σκοπό την αναζήτηση και παρουσίαση απαντήσεων στο (ενδεχόμενο) περιεχόμενο της αγωγής σήμερα. Ως πλαίσιο αναφοράς έχει επιλεχθεί η θεωρία περί αγωγής του Flitner για τους εξής λόγους: (α) προσφέρει ένα θεωρητικό παράδειγμα σύνθεσης των προσεγγίσεων της Ερμηνευτικής και της Κριτικής Παιδαγωγικής και (β) συζητά την έννοια της αγωγής υπό το πρίσμα των σύγχρονων παιδαγωγικών προκλήσεων. Ειδικότερα, η έννοια της αγωγής στον Flitner προσφέρει στις φοιτήτριες και στους φοιτητές προτάσεις για το περιεχόμενο της παιδαγωγικής σχέσης στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες.

Η παρούσα ενότητα - διάρκειας δυο διαλέξεων - αποτελεί συνέχεια των παρουσιάσεων αναφορικά με τις επιστημολογικές αντιπαραθέσεις γύρω από τον χαρακτήρα των Επιστημών της Αγωγής και το περιεχόμενο της ίδιας της έννοιας της Αγωγής. Στο παράδειγμα της έννοιας της κοινωνικοποίησης η αντιπαράθεση αφορά στο ρόλο και στη σημασία του σχολείου στις διαδικασίες κοινωνικής αναπαραγωγής. Η έννοια προσεγγίζεται από τη σκοπιά του δομολειτουργισμού, της θεωρίας της κοινωνικής αλληλόδρασης και της θεωρίας του Habitus. Μέσα από τη σχετικά σύντομη παρουσίαση των θέσεων των Durkheim, Parsons, Mead και Bourdieu επιδιώκεται η κατανόηση εκ μέρους των φοιτητών και φοιτητριών μιας σειράς διαδικασιών, περισσότερο κρυφών και λιγότερο φανερών, οι οποίες επηρέαζουν με αποφασιστικό τρόπο την πορεία ανάπτυξης των μαθητών καθώς και τις ευκαιρίες της κοινωνικής τους εξέλιξης. Έτσι φωτίζονται συγκεκριμένες και με ιδιαίτερη κοινωνική σημασία διαστάσεις του ρόλου του εκπαιδευτικού.

Η ενότητα αυτή αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης, καθώς αναδεικνύει προβληματισμούς και θέσεις αναφορικά με το περιεχόμενο της παιδαγωγικής σχέσης από μια περισσότερο κοινωνιολογική σκοπιά περί κοινωνικής δικαιοσύνης. Επειδή ο ρόλος του σχολείου στο πεδίο της αναπαραγωγής κοινωνικών ανισοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός, αποκτά ιδιαίτερη σημασία να αντιπαρατεθούν οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί με αρχές οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα ανταπόκρισης της κοινότητας του σχολείου στο διαχρονικό αίτημα για δίκαιη και ισότιμη αντιμετώπιση όλων των μαθητριών/μαθητών. Παρουσιάζεται μια συγκεκριμένη θεωρητική τοποθέτηση η οποία "μεταφράζει" με παιδαγωγικούς όρους τη θεωρία περί αναγνώρισης του Honnenth και καταλήγει σε συμπεράσματα και προτάσεις για το "πως" η κοινότητα του σχολείου μπορεί να διασφαλίσει σε όλες τις μαθήτριες και σε όλους τους μαθητές ισότιμες ευκαιρίες προσωπικής μέσω κοινωνικής συμμετοχής.

Σκοπός και αυτής της ενότητας - διάρκειας δυο διαλέξεων - είναι η παρουσίαση του πλουραλισμού των θεωρητικών θέσεων αναφορικά με τις έννοιες της μάθησης και της διδασκαλίας. Δεν επιχειρείται μια σε βάθος ανάλυση των θεωριών μάθησης - αυτό αποτελεί αντικείμενο άλλων μαθημάτων του Προγράμματος Σπουδών - αλλά η πρώτη επαφή των φοιτητριών και φοιτητών με τις βασικές αντιλήψεις για τους ρόλους του δασκάλου και του διδασκόμενου που εμπεριέχουν συγκεκριμένες θεωρίες όπως αυτές του Μπιχεβιορισμού, της Γνωστικής Ψυχολογίας και του Κονστρουκτιβισμού. Η κριτική ενασχόληση με αυτές τις αντιλήψεις είναι μια διαδικασία σημαντική και για διαμόρφωση του δικού τους ρόλου ως εκπαιδευτικοί.