Ύλη και Ποιητική: Διασπορά

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Εκπαιδευτικός στόχος του μαθήματος είναι 1) η διευρυμένη κατανόηση του χώρου ως διαδικασίας παραγωγής που διαχειρίζεται κοινωνικές εμπειρίες, γη, υλικά, τεχνικές, 2) η κατανόηση ότι τα καλλιτεχνικά έργα, οι αρχιτεκτονικές μορφές και τα αντικείμενα είναι προϊόντα αλλά και μάρτυρες σύνθετων και συναρπαστικών κοινωνικών διαδικασιών, αποτελέσματα της όσμωσης διαφορετικών κατηγοριών γνώσης κατεργασίας της ύλης, κοινωνικών ανταλλαγών στο χώρο, διατήρησης και μεταβολής ανθρώπινων πρακτικών στη μακρά διάρκεια του χρόνου 3) ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι κοινωνική σχέση, συμβάλει στις ανθρώπινες εμπειρίες,  επιτρέποντας ή μη τη διατήρηση της μνήμης, την αναπαραγωγή των συνηθειών, την παραγωγή νέων καθημερινοτήτων και άρα δεν μπορούμε να τον συλλάβουμε, με ρεαλιστικούς όρους έξω από αυτές (ανθρώπινες εμπειρίες).

ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ

Το περιεχόμενο το  μαθήματος είναι θεωρητικό, ερευνητικό και συνθετικό,. Ζητούνται από τις/τους φοιτήτριες/τες αναπαραστάσεις όπως χάρτες, προφορικές μαρτυρίες και μακέτες με τις οποίες περιγράφονται οι μετακινήσεις στο χώρο των μελών της οικογένειάς τους. Ειδικά, 1) η ζωντανή περιγραφή (προφορική και ηχογραφημένη) των ταξιδιών, 2) οι χάρτες των μετακινήσεων (μεταναστεύσεις), 3) οι μακέτες των σπιτιών που φαίνεται να καθόρισαν την οικογενειακή μνήμη, 4) το διάγραμμα μετακινήσεων και ιστορικών γεγονότων που προκάλεσαν ή συνόδευσαν τις μετακινήσεις αυτές, 5) πληροφορίες που δεν εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες όπως συλλογή μουσικού υλικού, βίντεο κλπ, 6) τη δημιουργία ψηφιακού ημερολογίου όπου σημειώνονται οι πληροφορίες που σταδιακά συγκεντρώνονται.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Οι ανθρώπινες κοινότητες μετακινούνται διαρκώς στην ιστορία των πολιτισμών. Οι εποχιακές μετακινήσεις των κτηνοτρόφων ή των ναυτικών, στους χερσαίους ή τους θαλάσσιους δρόμους του εμπορίου, οι βίαιοι εκτοπισμοί, οι αναγκαστικές μεταναστεύσεις σε άλλες ηπείρους ή οι εσωτερικές μεταναστεύσεις κοινοτήτων της υπαίθρου προς την πόλη, είναι κοινωνικές εμπειρίες που συνδέονται με προσωπικές ιστορίες, με γεωγραφικές μεταβολές, με μεταβολές στα φυσικά και πολιτισμικά ενδιαιτήματα, με μεταβολές στις γλώσσες, στις τέχνες, στη γνώση, μεταβολές αργές ή ραγδαίες και διαρκείς. Μεταβολές που παράγουν μοναδικά πολιτισμικά κράματα.

Οι μετακινήσεις καθίστανται δυνατές μέσα από ένα σύνθετο διατοπικό δίκτυο υλικών μέσων και πόρων, που συνδέει τις κοινότητες μεταξύ τους και διευκολύνει την ανταλλαγή των δραστηριοτήτων τους, ακόμη και σε συνθήκες ιδιαίτερα δυσμενείς. Την ίδια στιγμή οι μετακινήσεις παράγουν ένα ιδιότυπο και αντιφατικό παρόν στη ζωή των υποκειμένων: τη ρήξη ανάμεσα στο πριν και το μετά, ανάμεσα στο οικείο και το ξένο, ανάμεσα στον τόπο καταγωγής και τον τόπο άφιξης. Το δίκτυο αυτό αλλά και τη συγκρότηση της ταυτότητας των διασυνδεδεμένων κοινοτήτων γύρω από τις εμπειρίες αυτού του αντιφατικού παρόντος το καλούμε ‘διασπορά’. Ένα μεγάλο μέρος των κοινωνικών αφηγήσεων με τη μορφή της τέχνης, λαϊκής και λόγιας, όπως η μουσική, τα τραγούδια, τα λαϊκά παραμύθια, η ποίηση και τα έπη, το θέατρο και οι οπτικές τέχνες, ασχολούνται με τη μεταφορά τέτοιων εμπειριών στο συμβολικό επίπεδο διευκολύνοντας μια διπλή διαδικασία: τη διατήρηση στη μνήμη αυτού που πέρασε και το ξεπέρασμά του μέσα από τον οραματισμό του μέλλοντος.

Σήμερα, σε άλλη μία ιστορική περίοδο μεγάλων μετακινήσεων πολυπληθών ομάδων, εξαιτίας της αδυναμίας τους να αυτοσυντηρηθούν στους τόπους καταγωγής τους που επηρεάζεται ακούσια στο από το παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον ακραίων κοινωνικών ανισοτήτων και πολλαπλών κρίσεων μεγάλης διάρκειας, είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε πόσο όλοι εμείς, είμαστε ‘παιδιά’ αντίστοιχων ιστορικών διαδικασιών και φορείς αντίστοιχων ταυτοτήτων (πρόσφυγες, μετανάστες, αλλοδαποί, ξένοι) και ποιητικών αφηγήσεων. Θα μας απασχολήσει η τέχνη και οι μαρτυρίες της διασποράς και ιδιαίτερα ο Χώρος της διασποράς στην πολλαπλότητά του (γεωφυσική, πολιτική, κοινωνική), ο οποίος αποτελεί θεμέλιο για τη διάκριση ή μη ανάμεσα στο οικείο και το ξένο. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο χώρο της Μεσογείου και ειδικά στην ανατολική περιοχή της, η οποία αποτελεί μέρος της μακράς ιστορίας αλλά και του παρόντος του ελλαδικού χώρου εφόσον είναι το γεωγραφικό και πολιτισμικό πεδίο της συνάντησης τριών ηπείρων και τριών θαλασσών.