Έξαλ(λ)α_ Αναθεωρώντας το αστικό επίπεδο αναφοράς

Με τον όρο έξαλα (αγγλικά: freeboard‎) χαρακτηρίζονται τα ορατά μέρη του πλοίου από την ίσαλο και πάνω, δηλαδή από την επιφάνεια της θάλασσας όταν αυτό πλέει ζυγοσταθμισμένο ή βρίσκεται σε ηρεμία. *Αντίθετος όρος είναι τα ύφαλα ή βρεχάμενα.

Γεωλογία

Η ανήσυχη κορυφογραμμή της Αθήνας είναι αποτέλεσμα διαδοχικών αλλαγών των κανονισμών (1929, 1955,1973, 1985, 2000, 2012) καθώς και μιας αδιάκοπης αλλά και σπασμωδικής ανάπτυξης ως τις αρχές του 21^ου αιώνα, χρονικό σημείο κατά το οποίο η αστική αυτή διόγκωση διακόπτεται. Ο οικοδομικός κορεσμός και η παύση της οικοδομικής ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες, παγίωσε το σχήμα της πόλης σε ένα τυχαίο αστικό στιγμιότυπο από πολυκατοικίες διαφόρων εποχών, με σποραδικά χαμηλότερα κτίρια και κενά οικόπεδα. Επιπλέον, η συνολική οικονομική συρρίκνωση μετά το 2010 μας άφησε με πολυάριθμα εγκαταλελειμμένα καταστήματα, διαμερίσματα ή ολόκληρα κτίρια.

Εν τούτοις, ενώ το προγραμματικό περιεχόμενο της πόλης συρρικνώθηκε και μετασχηματίστηκε στα πλαίσια θεμελιωδών αλλαγών στην κοινωνικότητα, κινητικότητα, στη συλλογικότητα και στην εργασία στις αρχές του 21^ου αιώνα, το υλικό απόθεμα της πόλης, τα ίδια τα κτίρια και τα οικοδομικά τετράγωνα παραμένουν εν πολλοίς αμετάβλητα. Η φυσική συρρίκνωση (κατεδάφιση) μεγάλων τμημάτων της πόλης, αλλά ακόμα και η αντικατάσταση τους με νέες οικοδομές, μοιάζει αδύνατη. Η πολυϊδιοκτησία, αποτέλεσμα της γενετικής διαίρεσης των οικοπέδων στο σύστημα της αντιπαροχής, σε συνδυασμό με περαιτέρω κληρονομικές διαιρέσεις, καθιστά εξαιρετικά δύσκολη κάθε συστημική επέμβαση μεγάλης κλίμακας.

Το σχήμα της πόλης είναι πια πολύ περισσότερο ένα στερεοποιημένο γεωλογικό ίζημα παρά μια δυναμικά διαμορφούμενη ρευστή οντότητα που ανταποκρίνεται στην οικονομική και κοινωνική δυναμική. Οι κτιριακοί σχηματισμοί μπορούν να γίνουν αντιληπτοί ως ένα νέο έδαφος, ως μια παγιοποιημένη αστική γεωλογία.

Από ψηλά

Η εικόνα της Αθήνας από ψηλά χαρακτηρίζεται από την κατακερματισμένη μικροκλίμακα της ατελούς κορυφογραμμής και των ρετιρέ - παρουσιάζεται σαν μια γιγάντια άμορφη/άτυπη πόλη συγχρόνως τρομακτική, όπως οι περιαστικές συσσωρεύσεις ακραίας φτώχειας σε πόλεις της Νότιας Αμερικής, αλλά και γοητευτική, όπως η αρχιτεκτονική των Κυκλάδων και των γήινων παραδοσιακών οικισμών της Βόρειας Αφρικής. Από ψηλά, τα εξαιρετικά σημαντικά τοπιακά και ιστορικά σημεία αναφοράς της πόλης, επισκιασμένα σήμερα από την πλημμύρα των πολυκατοικιών, γίνονται ξανά αντιληπτά με λαμπρότητα. Το οικόπεδο, ο χώρος που καλείται να ερευνήσει σχεδιαστικά το εργαστήριο είναι ο αέρας, ο ασχημάτιστος εναέριος χώρος της πόλης. Η περιοχή αυτή αποτελεί μια ζώνη επανασύνδεσης της συμφορημένης, πολύπλοκης, θορυβώδους, δυσχερούς πόλης με το ειδυλλιακό και το ιστορικό δυναμικό της.

Έξαλα

Ως έξαλος, ορίζεται ο χώρος αυτός της πόλης που περιγράφει ακριβώς τη δυνατότητα του να φανταστούμε μια νέα ζωή εκεί ψηλά. Περιλαμβάνει πιθανώς το τμήμα της δομής πόλης που εναποτίθεται επάνω από τη συμπαγή της μάζα, τα ρετιρέ, αλλά και τη δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης προς τα επάνω, τον αέρα. Δεν υπόκειται στους σημερινούς οικοδομικούς κανονισμούς, αλλά τους λαμβάνει υπ’ όψη προκειμένου να τους εξελίξει και να επαναπροσδιορίσει το σχήμα της πόλης.

Έξαλλα

Στα αρχαία ελληνικά η λέξη ἒξαλλα αποδίδεται ως "ασυνήθη", "διακεκριμένα", "πολύτιμα". Ο σημερινός χαρακτήρας της λέξης έχει ολισθήσει προς τις έννοιες "ξέφρενα", "εκκεντρικά" ή και "εξοργισμένα". Μέσα στο εννοιολογικό πλέγμα που συντάσσουν η αρχική σημασία αλλά και η σημερινή εκδοχή της λέξης παράγεται μια υπόσχεση για μια νέα αστική συνθήκη. Τα έξαλλα έξαλα αναθεωρούν το αστικό έδαφος ως το μοναδικό, πραγματικό, νοητό και συμβολικό επίπεδο αναφοράς και συνθέτουν ένα νέο πεδίο θεάσεων και αποκρύψεων, προσδοκιών, παροδικών εντάσεων, φυσικής απομόνωσης αλλά και ακραίας οπτικής έκθεσης.

Το εργαστήριο θα εστιάσει στη νότια πλαγιά του λόφου του Φιλοπάππου, μια τυπική ορθοκανονική αστική συγκρότηση στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Η περιοχή παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες όντας σε επαφή με μια από τις εμβληματικότερες περιοχές αστικής αναζωογόνησης της πόλης, σημαντικούς κυκλοφοριακούς άξονες και κόμβους, τον ίδιο το λόφο. Για το μάθημα αυτό τα σημαντικά στοιχεία που θα αντιμετωπίσει, αποτυπώσει και αναπαραστήσει η κάθε ομάδα θα περιοριστούν κατ' αρχήν στην αστική τυπολογία και στην ογκοπλασία των οικοδομικών τετραγώνων, στην κλίση, στη θέα από ψηλά προς το Φάληρο και το Σαρωνικό κόλπο. Σε κάθε ομάδα σπουδαστών θα ανατεθεί ένα οικοδομικό τετράγωνο το οποίο θα αποτυπωθεί με τα πρόσφορα διαδικτυακά μέσα (ορθοφωτογραφίες από το κτηματολόγιο, bing maps bird's eye view, google earth τρισδιάστατες απεικονίσεις και street view). Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στη ζώνη των ρετιρέ η οποία θα αποτελέσει το πεδίο της επέμβασης, της αρχιτεκτονικής πρότασης που θα διαμορφώσει η κάθε ομάδα στη διάρκεια του εργαστηρίου.